Photo credit: Unsplash
Ceza Muhakemesinde, Kanun’da boşluk bulunan durumlar hakkında hüküm bulunmayan duruma en çok benzeyen durumu düzenleyen hukuk kurallarının uygulanması kabul olunmaktadır. Bu bağlamda “Kıyas”, boşluk doldurma faaliyeti anlamına gelmektedir.
Muhakeme hukukunda “kıyas” sınırlı olarak yapılabilir. Öyle ki şu hallerde kıyas yolu ile boşluk doldurulamaz:
- Sınırlayıcı hükümlerin söz konusu olması
- İstisnai hükümlerin söz konusu olması
1) Sınırlayıcı Hükümlerin Söz Konusu Olması
Hak ve özgürlüğü sınırlayıcı bir hukuk kuralının, hukuk boşluklarını doldurmak üzere açıkça izin verilmeyen durumlarda uygulanması yerinde olmaz. Aksi bir uygulama, sınırlayıcı hukuk kuralını genişletme sonucunu doğurur. Burada “yasak edilmeyen serbesttir.” düşüncesinden yola çıkarak boşluk bulunan bir alanı başka bir hükümle doldurmak gereksiz yasak tayini anlamına gelecektir. Buna ise “Aleyhe Kıyas Yasağı” denilir.
2) İstisnai Hükümlerin Söz Konusu Olması
İstisnai nitelikteki hükümler sadece öngörüldükleri kişi veya durumlar için uygulanmalıdır.
Amaca Göre Yorum ile Kıyas arasındaki ilişkinin tanımlarının yapılması Ceza Muhakemesi Hukuku açısından önem arz etmektedir:
Yorum
Sübjektif teoriye göre kuralı düzenleyen yasa koyucunun amacı doğrultusunda kurallara anlam verilmeye çalışılmasıdır.
Objektif teoriye göre, kural onu yapandan bağımsız olarak düşünülmeli ve kuralın yargılama anındaki koşullara göre anlamı ortaya konulmaya çalışılmalıdır.
Birleştirici teoriye göre ise; adalet endişesi, koşulların değişmesi veya aradan geçen zaman gibi unsurların geçmişteki değer yargısını eskitmediği sürece, yasa koyucunun yasada örtülü biçimde de olsa ifade edilmiş olan iradesine sadık kalınması gerektiğini ileri sürülür.
Kıyas
Yasada öngörülen durumlara ilişkin düzenlemeleri, yasada öngörülmeyen ve hakkında boşluk bulunan durumları da kapsayacak şekilde genişleterek uygulama işlemidir.
Kuralların, Yasanın kendisinde mevcut olan iradeye ve değişen koşullara paralel biçimde anlamlandırması amaçlandığında genellikle boşluktan söz edilemeyeceği için yapılan düşünsel faaliyet “genişletici yorum” olur.
Yasa koyucunun bilinçli olarak boşluk bırakmadığı hallerde, yasa hükmünün objektif üstünlük verilerek uygulanması objektif teoriye göre genişletici yorum, sübjektif teoriye göre ise kıyas olacaktır.
