Photo credit: Unsplash
Haksız şart nedir?
Sözleşmeyi hazırlayan tarafa göre nispeten daha zayıf konumda olan tüketiciyi koruma ve tek taraflı olarak tüketicinin kendisine müzakere imkânı verilmeksizin kabul ettirilen şartlar nedeniyle ortaya çıkan, hukuka ve hakkaniyete aykırı neticeleri engellemek amacını taşıyan kavramdır.
Bir tüketici sözleşmesinde haksız şartın var olduğundan bahsedebilmek için gereken koşullar nelerdir?
- Tüketiciyle müzakere edilmeden sözleşmeye hüküm eklenmesi
- Sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerin göz ardı edilmesi ile dürüstlük kuralına aykırı düşecek şekilde tüketici aleyhinde dengesizliğe neden olma
Tüketici Hukukuna hâkim ilkeler yönünden nasıl bir değerlendirme yapılmalıdır?
Tüketici tek yanlı olarak hazırlanan koşulları önceden görüp içeriğine etki edemediği gibi sözleşme görüşmelerinde pazarlık konusu da yapamamaktadır. Bu durum sözleşme özgürlüğünün en temel ilkelerinden olan “tarafların eşitliği” ilkesi ihlali anlamına gelmektedir. Sağlıklı bir müzakereden bahsedebilmek için tüketicinin de sözleşmenin kurulması aşamasına bizzat iştirak etmesi zorunludur.
Tüketicinin müzakeresi nasıl tespit edilir?
Müzakereden bahsedebilmek için tarafların sözleşme şartlarını birlikte gözden geçirmeleri yeterli görülmemekte, sözleşme şartlarını hazırlayan tarafın, karşı tarafa ait görüş ve teklifleri doğrultusunda şartlarda değişiklik yapmaya hazır olması hususunun da varlığı gerekmektedir.
Dolayısıyla öncelikle böyle bir emarenin varlığı halinde sözleşmeye konan haksız şartların denetime tabi olup olmadığı belirlenmelidir. Zira burada belirlenmesi gereken taraflar arasında bir müzakerenin/pazarlığın olup olmadığıdır. Eğer tarafların denk bir pazarlık iktidarına sahip olduğu kabul edilebiliyorsa o zaman bu sözleşme bireysel bir sözleşmedir ve sözleşme hükmü haksız şart olarak nitelendirilemez.
Yargıtay 13.Hukuk Dairesi, 03.07.2014 Tarih, 2014/22198 Esas, 2014/22790 Karar
“Standart sözleşmeler, içeriğini kısmen veya tamamen genel işlem koşullarının oluşturduğu, tarafların karşılıklı müzakereleri sonucu değil, aksine, taraflardan biri veya üçüncü kişi tarafından önceden hazırlanmış hükümlerin kullanıldığı sözleşme tipi olarak tanımlanmakta olup, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 4822 Sayılı Kanunla değişik 6. maddesi ile, Avrupa Konseyi’nin 05.04.1993 tarihli, 1993/13/AET Yönergesinde ve bu yönergeyi iç hukuklarına aktaran Avrupa Birliği ülkelerinde, standart sözleşmelerde yer alan hükümlerin ve özellikle bu sözleşmelerin içeriğini oluşturan genel işlem koşullarının, haksız şart olduğuna ilişkin bir karine öngörülmüştür.”
Haksız Şart Sayılan Durumlar Nelerdir?
- Tüketicinin; sözleşmenin kurulmasından önce fiilen bilgi sahibi olamayacağı sözleşme şartlarını, geri dönülemez bir şekilde kabul ettiğini öngören şartlar.
- Sözleşmeyi düzenleyenin, sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüklerinden herhangi birini tamamen veya kısmen ifa etmemesi veya ayıplı ifa etmesi halinde, tüketicinin herhangi bir alacağını sözleşmeyi düzenleyene karşı var olan bir borcuyla takas etme hakkı dahil sözleşmeyi düzenleyene veya bir üçüncü şahsa yöneltebileceği yasal haklarını ortadan kaldıran ya da ölçüsüz şekilde sınırlayan şartlar.
- Sözleşmeyi düzenleyenin, sadece kendisi tarafından belirlenen koşullarda edimini ifa edeceği, buna karşılık tüketicinin her halde ifa ile yükümlü tutulduğu şartlar, haksız şart olarak tanımlanmıştır.
