Photo credit: Pinterest
Giriş
Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK), medeni yargılamada tarafların davaya ilişkin iddia ve savunmalarını belirli şartlar altında değiştirmesine olanak tanıyan kurumlar arasında ıslah mekanizmasına özel bir yer verir. Islah, bir tarafın yapmış olduğu usul işlemlerini sonradan düzeltmesini sağlayan istisnai ve sınırlı bir imkândır. HMK’nın 176-182. maddeleri arasında düzenlenen bu kurum, yargılama ekonomisi ile adil yargılanma ilkesi arasındaki dengeyi sağlamayı amaçlar.
Islahın Hukuki Niteliği
Islah, tarafların daha önce mahkemeye sundukları usule ilişkin beyanlarını veya işlemlerini tek taraflı irade beyanıyla geri alarak yenileme imkânı tanır. HMK m.176/1 hükmüne göre: “Taraflar yapmış oldukları usul işlemlerini, kanunda öngörülen şartlar çerçevesinde ıslah edebilir.” Bu yönüyle ıslah, istisnai bir değişiklik yoludur; çünkü genel kural, dilekçeler teatisi ve ön inceleme duruşmasından sonra dava ve savunmanın genişletilmesi yasağıdır.
Tam Islah
Tam ıslah, tarafın mahkemeye sunmuş olduğu önceki dilekçenin tümünü kapsayacak şekilde yeni bir dilekçeyle yeniden sunulmasıdır. Önceki dava veya cevap dilekçesi tümüyle geçersiz kılınır. Bu yolla davanın esasına ilişkin köklü değişiklikler yapılabilir.
Kısmi Islah
Kısmi ıslah, tarafın sadece belirli bir usul işlemini değiştirmesidir. Talep miktarının artırılması veya ek bir talebin dava konusu yapılması bu kapsamdadır. Önceki beyanlar geçerliliğini korur, sadece ilgili bölümde değişiklik yapılır.
Islahın Sınırları ve Usulü
Islah yalnızca ilk derece mahkemelerinde yapılabilir, istinaf veya temyiz aşamasında yapılamaz. Tahkikat sona ermeden önce yapılmalıdır. Islah dilekçeyle veya duruşmada sözlü beyanla yapılabilir. Ancak, HMK m.176/2 uyarınca taraflar ıslah hakkını sadece bir kez kullanabilir.
Tam ve Kısmi Islah Arasındaki Temel Farklar
| Kriter | Tam Islah | Kısmi Islah |
| Kapsam | Tüm dilekçenin değiştirilmesi | Belirli hususların değiştirilmesi |
| Sonuç | Önceki beyanların tamamı hükümsüz olur | Önceki beyanlar geçerli kalır |
| Etki | Esasa ilişkin köklü değişiklik mümkündür | Teknik/niceliksel değişiklik mümkündür |
| Zamanlama | Tahkikat aşamasında bir kez | Tahkikat süresince yapılabilir |
| Taraf Eklenmesi | Yeni taraf eklenebilir | Genellikle mümkün değildir |
Sonuç
Tam ıslah ve kısmi ıslah, Türk medeni usul hukukunun önemli araçlarındandır. Tam ıslah dava dilekçesinin kapsamlı şekilde yeniden yapılandırılmasına imkân tanırken, kısmi ıslah daha sınırlı ve pratik bir düzeltme yoludur. Bu kurumların doğru şekilde kullanımı, adil yargılanma ve yargılamada dürüstlük ilkelerine hizmet eder.
